Pijn kan het leven erg beïnvloeden. Daarom is het belangrijk om inzicht te krijgen in de verschillende manieren hoe pijn in het lichaam kan ontstaan en wat jij kan doen als het lichaam pijn aangeeft. Hoe pijn tot stand kan komen is namelijk complex. Vanuit onderstaande afbeelding zal ik beginnen met uitleggen hoe pijn ontstaat.
(uit: pijn, waarom van Ben Cranenburgh) De meest simpele en vaak herkenbare verklaring voor pijn is: als we een hand branden (schadelijke prikkel) aan een hete pan. Je voelt direct pijn (zenuwactiviteit en pijngewaarwording) en je trekt de hand terug (pijngedrag). Dit is de weg door alle blokjes heen met de pijl naar boven. Maar zoals je ziet zijn er een aantal andere wegen te bewandelen die uiteindelijk ook zorgen voor pijn. De verschillende varianten maken dat pijn complex en niet altijd te begrijpen is. We nemen ze allemaal door: Er zijn mensen die helemaal geen pijn voelen, bijvoorbeeld bij een diabetische voet. Er kan een wondje zijn (weefselschade) maar er wordt geen pijn gevoelt. (A) We kunnen pijn voelen/schrikken wanneer we iets aanraken waarvan we denken dat het heet is of als de plek naast een wond aangeraakt wordt. (B) Er is dan geen schadelijke prikkel, maar we ervaren wel pijn. Ook lees je weleens in het nieuws dat een topsporter de wedstrijd heeft uitgespeeld ondanks een breuk in zijn been. Het is dus mogelijk om je niet gewaar te worden van een schadelijke prikkel en pijn. (C) Onze hersenen kunnen ook een pijngewaarwording creëren zonder dat er van enige zenuwactiviteit of weefselschade sprake is. (D) Dit zien we bij fantoompijn en bij chronische pijn. Het pijnsysteem in de hersenen staat op scherp, is ontregeld. Hierover later meer. Het pijngedrag is hoe de pijn geuit wordt. Dit kan heel verschillend zijn. Van mensen die veel pijn hebben maar dit niet of nauwelijks in gedrag omzetten (E) tot mensen die op relatief weinig of geen pijn heftig reageren (F). Een oorzaak hiervan kan in de opvoeding liggen. Indien je pijn hebt is het zinvol om te kijken welk van deze niveaus geactiveerd wordt. Chronische pijn Chronische pijn is één van de meest complexe pijnen. Uit bovenstaande uitleg zien we dat bij chronische pijn geen schadelijke prikkel of zenuwactiviteit aanwezig hoeft te zijn. Maar hoe ontstaat die pijn dan? Na een langdurige of extreme pijnprikkeling van de pijnreceptoren kan je zenuwstelsel in verhoogde staat van paraatheid raken. Sensitisatie wordt dit genoemd. Je prikkelbaarheid wordt verhoogd. Zo worden prikkels vanuit het getroffen lichaamsdeel, die normaal niet pijnlijk zijn, nu wel als pijnlijk ervaren. De prikkelbaarheid van je zenuwstelsel kan zo hoog worden dat er pijn gevoeld wordt bij prikkels die normaal gesproken niet pijnlijk zijn, zoals aanraken of bewegen en zelfs als spontane gebeurtenis. Het pijnsysteem wordt weleens vergeleken met een alarminstallatie in huis. Het doel van het alarm is inbrekers signaleren. Op het moment dat je alarminstallatie scherp staat afgesteld, reageert deze ook bij een vliegje.
Het alarm gaat dan net zo hard af, terwijl er niets aan de hand is.
Daarnaast spelen gedragsmatige en psychologische factoren ook een belangrijke rol bij het blijven bestaan van een overprikkeld pijnsysteem.
Een deel van de hersenen (het limbisch systeem) blijkt overmatig geprikkeld te worden bij chronische pijn. Dit gebied van de hersenen wordt ook geprikkeld bij psychologische factoren zoals angst, depressiviteit, ontevredenheid, onzekerheid of bijvoorbeeld boosheid.
Psychologische factoren spelen een rol bij het meer of minder remmen van de sensitisatie.
Dit maakt dat die sporter uit het eerste plaatje pas na de wedstrijd kan merken dat hij een fractuur heeft opgelopen. Daartegenover staat de extreme pijn die men kan voelen bij lichte verwondingen onder invloed van angst of eerdere ervaringen met dezelfde pijnklachten. Het is zelf mogelijk dat psychologische factoren zelf primair kunnen zijn in het ontstaan van pijn of sensitisatie. Psychologische factoren kunnen de pijn dus zowel in helpende als in niet-helpende zin omzetten. Bij chronische pijn is het van belang dat we lichaam en geest als één geheel zien. Het nut van pijn Pijn signaleert aan de ene kant schadelijke prikkels (de hete pan), en dwingt aan de andere kant zinvol gedrag af (overhandschoenen aantrekken). Pijn kan letterlijk van levensbelang zijn. Een leven zonder pijn is juist gevaarlijk. Pijn waarschuwt. Door middel van pijn wil het lichaam kenbaar maken dat er iets niet helemaal goed gaat, maar blijf altijd bewust van de complexiteit van pijn. Bijvoorbeeld bij artrose is de mate van pijn niet gerelateerd aan de mate van artrose. Er zijn mensen met weinig artrose en veel klachten en er zijn mensen met ernstige artrose zonder veel klachten. Wat te doen bij pijn? Pijn heeft betekenis. Het is aan jou om die betekenis te achterhalen. Het is niet altijd gemakkelijk om er achter te komen wat het lichaam nodig heeft. Gelijk pijnstilling nemen en doorgaan is vaak niet de juiste oplossing. Wachten tot het lichaam echt heftige pijnen aangeeft evenmin. Soms kan het helpen om pijnstilling te nemen, zodat je een goede nachtrust kan hebben of echt goed kan ontspannen, hierdoor heeft het lichaam tijd voor herstel. Ga zelf, of met een deskundige, na wat de oorzaak is van de pijn. Is er weefselschade? Ligt het probleem in de zenuwactiviteit? Is er een aanwijsbare oorzaak is? Levert de pijn iets positiefs op? Zijn er andere (psychische) factoren in je leven die van invloed kunnen zijn op de pijn? Leer jouw lichaam kennen, zodat je ontdekt waardoor de pijn verergerd en/of verminderd. Algemene tips: - voldoende bewegen vanuit ontspanning - genoeg rust en echt ontspanning - zorg voor een krachtig en soepel lichaam - gezonde voeding - voldoende nachtrust Bij chronische pijn ligt het vaak anders; je kan eindeloos zoeken naar de oorzaak maar dat is vaak vruchteloos. Het is daarom nuttig om de pijn ook eens van een andere kant te bekijken. Waarom krijg ik pijn? Wat is het nut van deze pijn? Heeft deze pijn een doel? Naast de bredere kijk is er ook pijnbestrijding door middel van medicatie. Omdat het effect wisselend is en de bijwerkingen vaak onaangenaam zijn heeft dit niet altijd de voorkeur. De huisarts kan je informeren en hierin begeleiden. Wat bij chronische pijn kan helpen is negeren, accepteren of tolereren: de pijn is er nu eenmaal, verzet je er niet meer tegen, maar richt je op die dingen in het leven die voor jou belangrijk zijn. Haal de aandacht van de pijn weg en richt je op dat wat jou leven betekenis geeft. Uit onderzoek komt naar voren dat als we afleiding hebben we de pijn minder voelen.